Mensen hebben altijd geworsteld met de vraag: hoe kon een goede God een slechte wereld scheppen? Hoe rijm je de Liefde zelf met een stervend kind? Die vraag klonk niet alleen luid toen na de oorlog de omvang van het antisemitisme aan het licht kwam; de vraag werd ook gesteld door Job, eeuwen voor de jaartelling; door Jezus toen hij aan het kruis hing; en door de eerste christenen die onder de vervolging leden. Hoe komt het kwaad in de wereld? Alle oude beschavingen hadden daar hun mythen over.

Hier gaat het verhaal van Adam een rol spelen. Dat was te danken aan de kerkgeleerde uit de vierde eeuw: Augustinus. Hij concludeerde dat de mens de oorsprong van het kwaad is. Een goede God had een goede wereld geschapen en de mens naar zijn beeld. De mens was als enige schepsel in staat om de wereld te kennen en zich van zichzelf bewust te zijn. De mens was begenadigd met vrijheid. Dat hield in, dat hij het verkeerde kon kiezen. Daarmee is niet elke aardbeving en epidemie verklaard, maar wel veel schrijnend onrecht. Deze benadering sprak de gelovigen aan, omdat het beeld van een goede God intact bleef.
Het kwaad kwam dus in de wereld door de mens, door Adam zegt de Hebreeër. Adam betekent ‘de mens’. Soms meer specifiek ‘man’, maar vooral mèns, man en vrouw. Die mens is in een paradijs geboren. De Hebreeuwse nomade ziet een bloeiende  oase voor zich. Overigens gebruikt de bijbel dit Perzische woord ‘paradijs’ niet. Genesis heeft het steeds over de ‘hof van Eden’. De mens, Elckerlyc, Alleman, u en ik, we zijn in een wereld waarin het kwaad verre is. Dat paradijs intrigeerde de mensen. De middeleeuwer en vooral de kruisridders waren er naar op zoek. Lag het ergens aan de monding van de Eufraat en de Tigris? Columbus noteerde in zijn dagboek dat de Orinoko in Venezuela wel uit het paradijs moest stromen. Luther meende dat het paradijs de hele wereld was.

 

ADAM EN EVA
In de tuin stond de boom van het leven en de boom van kennis van goed en kwaad. De levensboom komen we in veel mythen tegen. Vaak is het een boom die tot de hemel reikt en leven schenkt. De boom van kennis van goed en kwaad is de boom die de vrijheid van de mens op de proef stelt. Meestal vertaalt men het ook zo: ‘de boom van de kennis van goed en kwaad’, daardoor is het dilemma waar Eva voor staat van morele aard, een gewetensvraag. ‘Kwaad’ wordt in de Latijnse vertaling ‘Malum’. ‘Malum’ betekent toevallig ook ‘appel’! En zo werd deze boom in de schilderkunst al gauw een appelboom. Het beeld van een boom vol rijpe appels die door een slang wordt bewaakt, was een populaire voorstelling op Romeinse vazen. Maar je kunt het ook anders vertalen. Namelijk: ‘boom van kennis van goed en slecht’. Dan gaat het niet over morele keuzes maar over een uitgebreide kennis, een kennis van a tot zet, van haver tot gort...  De vrouw proeft van de vrucht want zij wil eeuwig leven. Ze baart een kind onder hevige weeën. Realiseren we ons dat er duizend jaar voor Christus in het Jodendom geen notie bestond van hiernamaals, hemel of eeuwigheid. Dat was typisch zo’n hoogmoedig concept van de Farao, de aartsvijand. Eva wil voortbestaan: ze krijgt een kind. 
Eeuwenlang is de vrouw er een beetje scheef op aangekeken dat zij het kwaad in de wereld had gebracht. Het oude liedje. Als de man in de fout gaat, dan ligt het niet aan hem, maar aan de verleiding van de vrouw. Je kunt echter de vrouw de schuld niet geven! Eva overtreedt Gods gebod op uitnodiging van de slang; Adam doet het op een vraag van Eva. Dat maakt geen verschil. Alleen bij Adam blijft een stukje appel in de keel steken. De Duitse benaming ‘Adamsappel’ is in bijna alle talen overgenomen. 

WIJ!

Er is veel meer te vertellen over dit boeiende verhaal, maar laat me de strekking samenvatten: Veel kwaad in de wereld komt door de keuze van de mens. Wij, als mensheid, dragen de verantwoordelijkheid voor de honger op aarde en het sterven van kinderen. Wij zijn er de oorzaak van, dat het klimaat verwilderd met overstromingen en bosbranden. Wij staan aan de wieg van oorlogen en het verdrijven van miljoenen mensen uit hun huizen. Het zijn onze keuzes. De middeleeuwer was ervan overtuigd dat de gulzigheid van de mens, de overconsumptie, de oorsprong van het kwaad was. Eva liet zich door de verlokkelijke vruchten verleiden. Ik denk dat hij dichtbij de waarheid zat. Wij mensen moeten leren dat er een grens is aan de consumptie. Als we eindeloos doorgaan met steeds meer en meer, dan leidt dat tot zelfvernietiging. Met die gedachte vangen we de 40 dagen voor Pasen aan. In die tijd kunnen we iets terug doen voor de wereld. De vastenactie steunt het onderwijs aan kinderen. Mogen zij ook een beetje eten van de boom van kennis en wijsheid, opdat er leven is op aarde!

BUIKJE VOL

Lieve kinderen. Twee wolvenvriendjes gingen elke nacht samen op zoek naar voedsel. In de buurt lag een wijngaard. Daar groeiden achter een stevig traliehek de lekkerste druiven. Tom ontdekte als eerste een plek waar de spijlen wat verder uit elkaar stonden. De twee wrongen zich erdoorheen en daar stonden zij midden tussen lange rijen struiken met zoete druiven. De wolven begonnen de grootste trossen te eten. ‘Kom’, zei Tom na een kwartiertje, ‘we gaan terug, dan kunnen we nog wat spelen in het licht van de maan.’ Maar zijn vriendje was niet weg te krijgen. Die bleef maar door eten. Na een uur lag hij op apegapen! Ze zochten de uitgang. Tom glipte naar buiten, maar de buik van zijn vriendje was veel te dik geworden. De wolf bleef klem zitten en begon klagelijk te huilen. Wie té veel wil hebben die heeft tenslotte niks!