DERTIGSTE ZONDAG DOOR HET JAAR IN HET C-JAAR 2007
© Ad Blijlevens, Heerlen 2007

'T ENE GEBED IS 'T ANDERE NIETDe gelijkenis over de Farizeeër en de tollenaar spreekt tot onze verbeelding. De Farizeeër wordt afgeschilderd als iemand die God bedankt dat hij niet is zoals degenen die niet leven zoals het hoort: dieven, onrechtvaardigen, overspeligen; of zoals die tollenaar, die op een afstand blijft staan en die zelfs zijn ogen niet durft op te slaan naar de hemel. De Farizeeër brengt in zijn gebed verder naar voren: ik vast vaker dan voorgeschreven; en bovendien draag ik niet alleen van olie, koren en wijn één tiende af, zoals dat moet; (Dt 14,22vv) , maar van ál mijn bezittingen. Kortom: die Farizeeër - er staat: ‘n Farizeeër en niet: dé Farizeeer; het gaat dus niet over de Farizeeërs! -, die Farizeeër ziet en betuigt zichzelf als iemand op wie niets valt aan te merken, godsdienstig onberispelijk, en heus niet te beroerd om behoorlijk wat weg te geven van zijn inkomsten. Bij de tollenaar is dat allemaal andersom. Als ambtenaar in dienst van de Romeinse bezetter int hij van de bevolking tolbelasting. Tussen datgene wat hij van de mensen int en datgene wat hij aan de oppertollenaar moet afdragen, liggen mogelijkheden om te knoeien en zichzelf stevig te verrijken. De gelijkenis suggereert dat hij dat vast wel heeft gedaan. Religieus gedrag heeft hij weinig of niets om zich op te beroemen. En ook al heeft hij het financieel heel goed, voor de orthodoxe jood hoort hij bij het soort mensen met wie je niet omgaat (Lc 5,30; 7t34; 15,1). Toch is hij godsdienstig genoeg om naar de tempel te gaan en daar te bidden. Bovendien beseft hij heel goed dat hij niet veel meer kan zeggen dan: ‘God, wees mij zondaar genadig.’

De evangelist Lucas begint zijn verhaal met te zeggen: Jezus vertelde deze gelijkenis ‘met het oog op mensen die overtuigd zijn van hun eigen rechtvaardigheid en op anderen neerkijken.’ Jezus eindigt zijn gelijkenis met: de tollenaar ging gerechtvaardigd naar huis, en de ander niet. ‘Want ieder die zich verheft, zal worden vernederd; en wie zich vernedert, zal worden verheven.’ Maar de gelijkenis zegt nog méér. Volgens de gelijkenis gaan wij niet gerechtvaardigd uit de liturgische ruimte weg, als wij in ons bidden prat gaan op het goede dat wij doen en als wij neerkijken op mensen die niet beantwoorden aan bepaalde normen. Maar als wij beseffen dt er in ons leven bepaalde dingen niet goed zijn en dat ook eerlijk bekennen, gaan we wèl gerechtvaardigd naar huis. Het verschil bestaat hierin: die Farizeeër is tijdens zijn bidden meer met zichzelf bezig dan met de Onuitsprekelijke tot wie Hij zich richt. Meestal wordt vertaald: 'De Farizeeër bad bij zichzelf.’ Maar beter is de nieuwste Willibrordvertaling: ‘De Farizeeër sprak in zijn gebed over zichzelf.’ Ook is mogelijk: ‘De Farizeeër bad tot zichzelf. Feitelijk dóet hij dat ook. Want hij zegt alleen maar dingen die hij zelf graag hoort. Hij is van zijn eigen bidden het middelpunt. Bij de tollenaar ligt dat anders. Die buigt zich over wat in zijn leven een pijnlijke werkelijkheid is. Van daaruit probeert hij zich opnieuw te richten op de Werkelijkheid die hij toch beschouwt als het dragende Geheim van zijn bestaan. Zo iemand is waarachtig, en in die zin 'gerechtvaardigd', of rechtschapen of gerechtig. Als je, ondanks wat dan ook, probeert om oprecht contact te vinden met God, de Bron van je bestaan, merk je vanzelf hoe moeilijk het is om niet overtuigd te zijn van eigen gerechtigheid en hoe verleidelijk het kan zijn op anderen neer te kijken. Daarmee worstelen is eerlijk bidden: zoeken naar God, die niemand naar de ogen ziet, die niet óm te kopen is, die zich niet laat misleiden, maar wiens Naam wél is: Ik-zal-er-zijn-voor-jou-voor jullie. Reeds de eerste lezing van vandaag onderstreepte dit. Moge het evangelie van vandaag, dat ons de grondhouding van die tollenaar aanbeveelt, ons totaal richten op Gods ontfermende liefde. Dan vinden wij gehoor bij God.