DRIEKONINGEN IN HET JAAR 2002
© Harrie Brouwers, Voerendaal 2001

WINTERWONDERLAND

KERSTMIS ZONDER KERST
In veel Limburgse dorpen en steden waren de afgelopen weken kerstmis-achtige evenementen aan de gang. Ze noemen zich niet meer naar kerstmis. Het zijn een soort midwinterfeesten; ze nemen afstand van het christelijk geloof. Veel van die kerstmis-achtige markten noemen zich ‘Winterwonderland’. Dat is knap gekozen. ‘Wonder’ roept een religieuze sfeer op en is tegelijk een term die op een openbare school mag. ‘Wonder’ roept het sprookje en onverwacht geluk, Disney-glamour en Harry Potter-magie. Winter roept ijspegels op, schaatsen en skiën, een witte wereld. Wit van reinheid en eeuwigheid. Van onbeschreven blad, nieuwe kans, vergeving. Winterwonderland belooft geluk.
Het rijke deel van de wereld lijkt bezig om de christelijke feesten om te turnen vanuit een consumptie-ideologie. Ze worden ontdaan van christelijke motieven. Dat gebeurt ook met de zondagen en andere feesten. Zoals het christendom in vroeger eeuwen de heersende godsdienst heeft omgevormd, zo wordt nu de christelijke cultuur op haar beurt veranderd.

MELCHIOR, CASPAR EN BALTASAR
Het is raadselachtig waar het driekoningenfeest vandaan komt. Nergens in het evangelie komen drie koningen voor. Mattheus maakt melding van magiërs. Hij noemt geen aantal. Op graven uit de eerste eeuwen worden er soms twee afgebeeld, soms vier, een enkele keer acht. In het Oosten hield men het op twaalf. Wij spreken van dríe en noemen zelfs hun namen. Melchior zou uit het Oosten komen en koning van Arabië zijn. Caspar zou koning van Tarsus zijn geweest ten Noorden van Israël. Baltasar, koning van Ethiopië, in het Zuiden. In het westen was enkel zee. Ze kwamen dus van alle kanten.
Het evangelie heeft het over een onbekend aantal Magiërs uit Perzië. Magiërs waren geen koning. Ze vormden een priesterkaste van sterrenkundigen. In Israël waren ze bekend omdat ze in lang vervlogen dagen de geboorte van koning Kores hadden aangekondigd. Kores had de Joodse gevangen in Babylon de vrijheid gegeven. Deze Magiërs hebben opnieuw de geboorte van een koning voorzien. Ze laten Herodes in het donker tasten. Herodes doodt daarop kinderen van twee jaar en jonger. Dat wil zeggen dat deze Magiërs volgens Mattheus ongeveer twee jaar na de geboorte het huis van Maria en Jozef bezoeken.

WODAN DONAR EN FREIA
Waar komt dan ons beeld vandaan van drie koningen op kamelen die neerknielen bij de stal?
Een Engelse bron uit 1583 vertelt over een Driekoningenfeest dat oude heidense wortels moet hebben gehad. Er wordt verhaald hoe drie jongemannen een aanvoerder kiezen, die zij plechtig tot koning kronen. Deze koning kiest soms wel honderd dienaren. Zij kleden zich in groene en gele kleren, versierd met linten, goud en edelstenen. Aan hun benen zijn bellen vastgemaakt. Met kruisen, draken en trommels voeren ze een duivelsdans op. Deze luidruchtige groep dringt de kerk binnen terwijl de dienst bezig is. Ze dansen er als duivels. Daarna gaan zij naar het kerkhof waar ze enige tijd verblijven.
Men neemt aan dat deze rite een rest is uit heidense tijden. Een hardnekkig feest waartegen de autoriteiten niet waren opgewassen. De legende van Wodan die met Donar en Freia op avontuur ging, werd gespeeld. Als God van de dood kreeg Wodan een zwart gezicht. De 26ste december was zijn feestdag.
Aanvankelijk stond de kerk bepaalde heidense feesten oogluikend toe. In de achtste eeuw gaat men al dit bijgeloof bestrijden. Waar dat niet lukte, trok men de heidense rite een christelijk jasje aan.
Winterwonderland is een feest van gezelligheid, een tikje naastenliefde, lekker eten en drinken, een sneeuwwandeling, reeën en een rode man met een dikke buik, komend van de noordpool in een arrenslee. Oude Germaanse beelden zijn vervormd tot sprookjesachtige gestalten. Elk moreel engagement, elke actuele levenskeuze is er uit weggenomen. Godsdienst is immers een private keuze van individuen. Winterwonderland is een façade, het dode lichaam van wat eens levende godsdienst was. Maar wel gezellig.

DE BOODSCHAP
Misschien is het in de lange geschiedenis van het christendom nooit anders geweest. Mensen zoeken naar geborgenheid en feest. Ze hebben oude beelden diep in hun hart en proberen die gestalte te geven, op zoek naar zin. En altijd is er een gevecht nodig om de godsdienstige inhoud, de morele oproep, daarin te laten klinken.
Laten wij als gelovigen ons geroepen weten om die ethisch-religieuze oproep te doen in winterwonderland. Dat is deze boodschap: rijke koningen knielen voor een kind. God is mens geworden in wat zwak is en kwetsbaar. God doet een dringend beroep op onze liefde om de wereld te helen en te heiligen. Die boodschap heeft het christendom altijd gebracht met veel tolerantie voor andere feestjes en liedjes en goden.

OVER CADEAUTJES
Lieve kinderen. Je bent vast wel eens naar een partijtje geweest; dat er iemand jarig was. Dan neem je een cadeautje mee. Een puzzel, een autootje of een stuk chocola.
Als de koningin op bezoek gaat bij de koning van België dan neemt ze ook iets mee. Maar natuurlijk geen autootje of snoep. Koningen geven elkaar plechtige geschenken. Misschien een heel duur boek over kunst. Of een grote vaas met gekke bulten. Of een schilderij. De drie koningen Balthazar, Melchior en Caspar hadden koninklijke geschenken bij zich. Ze gingen immers op bezoek bij een nieuwe koning. Ze hadden goud, wierook en mirre. Mirre zat in een flesje. Het was een heel lekker ruikend sap uit een boom. Het was een dure parfum. Wierrook bestond uit korrels. Die waren ook gemaakt van een dik sap uit een boom. De korrels werden in de tempel verbrand om de goden rustig te maken. En goud ken je wel. Dat is heel duur ijzer dat niet kan roesten en waarmee je kunt laten zien hoe rijk je bent. Dat waren de cadeautjes, dus je snapt, toen die koningen het baby’tje zagen liggen, toen stopten ze de geschenken gauw ergens in een hoek. Want kindjes en God geven niets om goud en parfum. Het kindje stinkt liever en heeft liefde nodig, wat melk en een liedje of een warme hand. Dus zet vandaag alle dure cadeautjes maar weg: God zoekt alleen maar onze liefde.