DERDE ZONDAG IN DE 40-DAGENTIJD
© Harrie Brouwers, Voerendaal 2000

WERELDVREEMDE GEBODEN

FUNDAMENT VAN ONZE BESCHAVING?
De tien geboden heten de grondslag van de westerse beschaving, de robuuste fundamenten van het menselijk geweten. De werkelijkheid is anders. Eén God dienen? Voor veel mensen is het sportjournaal belangrijker. Geen beeld maken? We bespieden elkaar met telelenzen. De naam van God niet misbruiken? We zegenen wapens. De sabbat een rustdag? Het is een koopzondag geworden. Eer uw vader en uw moeder? Veel ouderen wachten tevergeefs op bezoek. Niet doden? Verkeersslachtoffers nemen we voor lief. Geen echtbreuk plegen? Trouw is niet erg heilig. Niet stelen? We betalen te lage grondstofprijzen aan de arme. Ook met de waarheid nemen we een loopje. Reclameteksten zijn misleidend. Ze maken ons afgunstig op huis, computer en jeugdigheid van de buren.
De tien geboden lijken dus erg wereldvreemd maar ik denk dat ze dat altijd zijn geweest. Ze zijn als een stem uit de hemel die klinkt in ons binnenste. In de bijbel staat niet: “Het is verboden om te doden.” Nee, er staat “Jij zult niet doden.” Het gaat niet om een algemene wet maar om een persoonlijk appèl.

WEERWOORD TEGEN EIGENBELANG
Het gevoel niet te mogen doden wordt begrepen als een rechtstreekse oproep van God aan mij. Je kunt het zó zeggen: God wordt ervaren in een stem die mij wegroept uit mijn eigenbelang. God wordt ervaren in de bekoring om toch maar je gezicht te verliezen en de waarheid te spreken. Om toch maar eerlijk te zijn en de kassajuffrouw terug te geven wat ze te weinig telde. De tien geboden definiëren God daar waar een weerwoord in mij opkomt ten gunste van de zwakkeren. Natuurlijk is dat wereldvreemd. De tien geboden verwoorden de verleiding om onbaatzuchtig te zijn en ze zeggen dat dit Gods eigen stem is.

BIJVOORGEELD DE RUSTDAG
Een voorbeeld. “Zes dagen zult ge al uw werk doen, maar de zevende dag zult ge rusten...” Kunnen wij in zes dagen al ons werk doen? Nee, maar je zou kunnen doen alsòf al het werk is gedaan! Ooit komt er een eind aan ons leven. Dan is er geen volgende dag. Ons werk zal niet klaar zijn. “Hij had nog zoveel plannen”, zal op ons bidprentje staan. Al wat we te doen hadden is dan echter gedaan. Die grondwaarheid kun je oefenen. Elke week. Door na zes dagen één dag te leven alsof alles klaar is. Je bent zoveel meer dan je arbeid. De sabbat behoedt ons voor de waan dat onze betekenis in onze prestaties ligt. Soms krijg je het gevoel dat je heilig bent, niet om wat je tot stand brengt, maar in alle rust. Dat is een woord van God.

BIJVOORBEELD DE OUDERS
Nog een voorbeeld. “Eer uw vader en uw moeder.” Joodse wijsheidsboeken uit het begin van de jaartelling hebben daar een boeiend verhaal bij. “Hoe ver moeten we gaan?” vroeg iemand aan de beroemde rabbi Eliëzer. “Dat kun je beter vragen aan Dama ben Methina!” was het antwoord. Deze heiden bezat een jaspissteen. De hogepriester had de jaspis die zijn borstschild sierde verloren. Er moest snel een nieuwe komen. Men ging naar Dama ben Methina toe en bood hem honderd dinariën. De steen werd bewaard in een kostbaar kistje en Dama ben Methina ging het halen. Hij ontdekte dat zijn vader erop lag te slapen. “Ik kan u de steen niet verkopen, want ik wil mijn vader niet uit zijn slaap halen” sprak hij. Er werd tweehonderd geboden en vijfhonderd. Maar Dama ben Methina bleef volhouden. Hij wilde zijn vader niet wekken. Tenslotte bood men 1000 dinariën, maar de koop kon niet doorgaan. Laat in de middag werd vader wakker. Dama ben Methina haalde de jaspis uit het kistje en spoedde zich naar het huis van de kopers. Deze waren verheugd en wilden hem 1000 dinariën betalen. Dit werd verontwaardigd afgewezen: “Denkt u dat ik de eerbied die ik mijn vader verschuldigd ben zou willen verkopen?”
Een fijngevoelig verhaal. Dama ben Methina is geen jood. Het geloof heeft er niets mee te maken. Gods gebod ligt in íeders hart. Dama ben Methina is niet bàng voor zijn vader. Hij heeft respect. Hij houdt van hem. Zonder enige twijfel is zijn eerbied gebaseerd op de eerbied die de vader voor hem heeft gehad. De kinderen hebben van hun ouders geleerd dat de liefde belangrijker is dan duizend dinariën. Die stem die ons wegroept uit eigenbelang, wordt als stem van God herkend. De tien geboden zijn wereldvreemd.

BIJVOORBEELD DIEFSTAL
Gij zult niet stelen... Niemand kan ontkennen dat de goederen van de aarde onrechtmatig zijn verdeeld. Onze rijkdom is sedert eeuwen niet alleen verdiend maar ook geroofd. Het moet ons een zorg zijn dat recht te zetten. De vastenactie biedt die kans!

PETRA HOORT GOD!
Lieve kinderen. Hebben jullie God wel eens horen praten? Dat vroeg ik op school. Annemie stak de vinger op. “Als het dondert” zei ze. Maar iedereen begon door elkaar te praten. Ze waren het er niet mee eens. Donder is botsen van lucht, vonden ze. “Als het heel hard door de bomen waait”, zei Marcel. Daar moesten ze over nadenken, want de wind in de bomen is iets heel speciaals, je hoort een gezang dat je niet kunt zien. “Kijk”, vertelde ik toen, “Petra heeft de stem van God gehoord. Petra was een beetje jaloers op de haardspeldjes van José. Die waren van zilver met fel rode muizenoogjes erop. En de jongetjes hadden er al twee keer over gevoeld. Toen José de speldjes weer eens aanstellerig had uitgedaan en haar haren was gaan kammen op de w.c., toen had Petra de speldjes weggepakt en diep in haar tas verstopt. José kwam terug, maar Petra stond helemaal achter in een hoekje. Ze zag hoe José begon te zoeken, in het kastje, op de grond. Ze zag hoe José boos werd en verdrietig. Maar Petra glipte met de haarspeldjes naar huis. Daar zat ze voor de spiegel. Ze durfde ze niet in het haar te doen. Ze durfde ze ook niet weg te gooien. Ze had er eigenlijk niks aan. ‘s Middags was ze een kwartier eerder op school. Ze verstopte de speldjes onder de tafelpoot van José. Dat was de stem van God. Een onhoorbare stem die had gezegd: geef ze maar weer terug ze zijn niet van jou!