ALLERHEILIGEN
© Harrie Brouwers, Voerendaal

EEN NIEUWE HEILIGE

HEILIGEN IN NETTE GRIJZE PAKKEN
Heiligen zijn niet meer wat ze geweest zijn. Die schilderachtige figuren van vroeger komen niet meer voor: die man die zijn leven lang ter ere van God op een pilaar wilde doorbrengen; of die vrouw die een mantel vol broodjes voor de armen veranderd zag in rozen toen haar jaloerse echtgenoot haar betrapte. Niet de volkse legenden maken tegenwoordig een heilige maar ingewikkelde bureaucratische procedures in Rome. Die vormen evenzoveel filters waardoor allerlei rariteiten verdwijnen zodat er alleen nog maar keurige mevrouwen en meneren in gestreken habijten en grijze pakken worden doorgelaten.
De laatste tijd zijn er echter enkele heiligverklaringen geweest die veel stof deden opwaaien omdat ze volgens velen te snel waren geschied en temeer door politieke motieven waren ingegeven. Denk aan de oprichter van Opus Dei en de Kroatische kardinaal Stepinac en zeer onlangs Edith Stein.

MET EEN "DODE JOOD" NAAR AUSCHWITZ
Ik was laatst in het atelier van een amateur-schilder. Zijn werkkamer hing vol met schilderijen. "Ik zal je je baas eens laten zien!" Hij nam me mee naar een doek waarop de paus was afgebeeld. "Heb ik overgeschilderd uit een Amerikaans weekblad". Het stelde de paus voor die als hoofd van de katholieke kerk een bezoek bracht aan Auschwitz. De schilder zweeg even. "Moet je lef hebben..." vervolgde hij. En na een korte stilte: "Lef of brutaliteit...." Ik begreep niet waar hij heen wilde. "Kijk", zei de schilder en hij wees op het kruis waarop de oude paus vermoeid leunde. "Dat is een dode jood daar aan die stok... Dat doe je toch niet, zo pontificaal Auschwitz binnenlopen. Hij had zich de pij van Franciscus moeten aantrekken, een boetekleed..." Peinzend liep hij verder naar een volgend schilderstuk.

HET BOETEKLEED
In het voorjaar kwam er zoiets als een boetekleed. Rome publiceerde een document waarin met veel spijt werd toegegeven dat de kerk in het verleden voedsel had gegeven aan jodenhaat. De uitleg van sommige passages in de bijbel was daar debet aan. Voor velen en vooral voor veel joodse mensen kwam dit document te laat en was het ook te mager. Zij vonden dat de paus tijdens de tweede wereldoorlog de jodenvervolging niet hard en duidelijk genoeg had veroordeeld. Diverse bisschoppen hebben daarna aanvullende verklaringen afgegeven die vaak een stuk scherper waren.
Ik kan me wel voorstellen dat de heiligverklaring van Edith Stein met argusogen wordt bekeken. Dat ligt voorwaar niet aan deze heilige vrouw. Het ligt aan het hele klimaat er omheen. Daar zijn de incidenten met hardnekkige katholieken die met grote kruisen rondom Auschwitz joodse gevoelens schokten. Het zeven meter hoge kruis van het pausbezoek tien jaar geleden staat er, tegen eerder gemaakte afspraken, nog steeds. Daar is die schuldbekentenis uit Rome die mager was en laat. Tegen die achtergrond kan de heiligverklaring van Edith Stein makkelijk verkeerd worden begrepen. Men zou kunnen denken dat de kerk zich het lijden van de joden toe-eigent.

EDITH STEIN
Wie was deze nieuwe heilige dan? Edith Stein werd op 12 oktober 1891 in Breslau geboren. Ze was jodin en kreeg een orthodox-joodse opvoeding. Ze studeerde taalkunde, geschiedenis, maar vooral wijsbegeerte en werd atheïst. Ze ijverde voor de emancipatie van de vrouw. Ze maakte carrière in de filosofie als leerlinge van Husserl. In 1921 maakte zij kennis met Teresa van Avila, een Spaanse joodse karmelieten uit de zestiende eeuw, een beroemde mystica. Daarop laat Edith zich dopen en wordt zelf karmelietes. In 1938 wordt haar wetenschappelijke werk in Duitsland steeds moeilijker en met haar zus Rosa verhuist zij naar het klooster in Echt.
In de zomer van 1942 laat kardinaal de Jong een protest horen over de Nederlandse kansels tegen de jodenvervolging ondanks waarschuwingen van de bezetters. Een van de represailles die daarop volgen is dat Edith en haar zus worden opgepakt en naar Auschwitz gebracht waar ze op 9 augustus werd vergast. Edith zou bij de arrestatie tot haar zus hebben gezegd: "Kom, we gaan voor ons volk!"

LIEVE EDITH, BESCHERM DE MINDERHEDEN
U voelt de gevoeligheden! Van katholieke kant wil men in Edith de slachtoffers van de Shoah eren. Haar sterfdag moet een jaarlijkse herdenking worden van de verschrikkingen die toen aan 6 miljoenen joden zijn aangedaan. Aan de andere kant voelen veel joden het als pijnlijk dat nu juist een bekeerling wordt heilig verklaard. Zijn niet veel meer joden als heiligen te zien? De verdenking kan zelfs opkomen dat het voor Edith Stein zo fatale spreken van kardinaal de Jong, naast het zwijgen van Pius XII wordt gesteld. Verdergaande historische onderzoeken naar de rol van de kerk in de oorlogsdagen zullen doorgang vinden.
Laat de kerk, laten wij vooral niet bang zijn om ernstig falen te erkennen. Het zal de kerk niet schaden als ze moet toegeven dat er grote fouten zijn gemaakt. Integendeel. Misschien kan Edith Stein daar zelfs bij helpen. "Laten we gaan voor ons volk...", zei ze. Laten we in haar alle slachtoffers eren van de jodenhaat in de loop der eeuwen, in Europa vooral. Dan is zij een moderne heilige die haar waarde heeft voor onze tijd. Laten we haar aanroepen in alle situaties waarin minderheden worden bedreigd, joden, homofielen, zigeuners ...
Ik vermoed, maar ik weet niet zeker, dat Edith Stein blij was dat kardinaal de Jong duidelijke taal liet spreken. Ik denk, maar weet niet zeker, dat duidelijke taal, eerder uitgesproken, minder slachtoffers had gemaakt. Daarom bid ik: "Lieve Edith, help me dat ik opkom voor mensen die horen tot een minderheid; en dat ik niet te lang talm en aarzel."

DE HEILIGE EN DE VLIEG
Lieve kinderen. In de kerk van het oude Ierland bestonden veel kleurige heiligen. Vrouwen en mannen die verschrikkelijk voor God. Zij hielden van avonturen en van reizen, van de natuur en zij leefden dichtbij de dieren. Van de heilige Mochua werd verteld dat hij zich wilde terugtrekken uit de stad. Hij zocht de stilte van de natuur. Midden in een bos bouwde hij een hut. Zijn enige gezelschap bestond uit een haan, een muis en een vlieg. De haan kraaide hem elke nacht om twaalf uur wakker om zijn nacht-gebed te bidden. De muis kriebelde hem 's morgens aan zijn oor om op te staan en de vlieg... die liep langs de regels van zijn gebedenboek terwijl hij aan het lezen was, en als hij even ophield bleef de vlieg geduldig op de goede plek wachten. Dus Mochua klapte nooit zijn gebedenboek dicht, dat begrijp je wel. Dit prachtige verhaal is natuurlijk niet echt gebeurd is. Dat kan niet. Vliegen kunnen niet lezen. Maar toch is het een mooi verhaal, want het zegt dat dieren bij de mensen horen. Dat de heiligen altijd ook erg veel van dieren hielden, want ook die had God geschapen.